Od 1 stycznia 2025 r. wprowadzony zostanie system kaucyjny na jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych na napoje oraz opakowania szklane wielokrotnego użytku i puszki metalowe. Puste opakowania konsumenci będą mogli oddać do sklepu, aby odzyskać wcześniej zapłaconą kaucję. A jak to będzie wyglądało w gastronomii?
Każdy z nas widział obrazki z wybrzeży oceanów tak szczelnie pokrytych plastikowymi odpadami, że właściwie nie było widać samej wody. Na rodzimych bałtyckich plażach tego nie widzimy, ale nadpodaż opakowań, nie tylko plastikowych, które można poddać skutecznemu recyklingowi przysłuży się nam wszystkim, włączając faunę i florę.
Cel omawianych zmian jest istotny. Wprowadzenie systemu kaucyjnego ma zachęcić konsumentów do zwrotu opakowań po zużyciu produktu, co ma przyczynić się do zwiększenia poziomu recyklingu i zmniejszenia ilości odpadów trafiających na składowiska, a tym samym poprawy katastrofalnego stanu środowiska naturalnego.
Projekt nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, przyjęty 6 czerwca 2023 r. przez Radę Ministrów ma dostosować prawo w tym zakresie do rozwiązań przyjętych przez Unię Europejską. Ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. (Dz. U.2023.1852), zmieniająca ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dniem 13 października 2023 r., już w 1. artykule tego aktu uzupełnionego o ust. 5, określa zasady działania systemu kaucyjnego w gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Zmiany wynikają z konieczności wdrożenia rozwiązań przewidzianych w przepisach dyrektywy 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, tzw. dyrektywy plastikowej (dyrektywy SUP, ang. single-use plastics).
Czym jest system kaucyjny?
System kaucyjny obejmuje terytorium kraju i w praktyce jest to mechanizm, w ramach którego konsumenci płacą dodatkową opłatę (kaucję) przy zakupie towarów w wybranych opakowaniach, która jest im zwracana w momencie oddania opakowania w punkcie zbiórki. Natomiast na podmioty wprowadzające produkty na rynek, takie jak producenci, importerzy, właściciele marek nakłada nowe obowiązki. Od momentu wejścia w życie nowych regulacji będą oni zobligowani do prowadzenia zbiórki opakowań, osiągania minimalnych poziomów określonych przez przepisy, a także rozliczania kaucji ze sklepami oraz finansowania kosztów zbiórki wraz z placówkami handlowymi.
O jakich opakowaniach mówi ustawa?
System kaucyjny obejmuje butelki jednorazowe z tworzyw sztucznych, które są przeznaczone na napoje, a jednocześnie ich pojemność nie przekracza 3 litrów. W tej kategorii mieszczą się również zakrętki i wieczka z tworzyw sztucznych, za wyjątkiem zakrętek i wieczek z tworzyw sztucznych przynależnych do butelek na napoje wykonanych ze szkła lub metalu. Drugą kategorią opakowań objętych systemem kaucyjnym są puszki metalowe o pojemności do 1 litra. W takich puszkach kupujemy napoje gazowane, energetyczne czy też piwo. Trzecia kategoria to butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra. Te również klienci będą mogli zwrócić po zużyciu produktu.
Jak jest wysokość kaucji?
Zgodnie z projektem rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie wysokości kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym z dnia 15 listopada 2023 r., opublikowanego w dniu 22 listopada 2023 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji i wydanego na podstawie art. 40m ust. 2 ustawy, opłata kaucyjna dotycząca wszystkich opakowań objętych systemem wynosić będzie 0,50 zł za sztukę opakowania. W uzasadnieniu rozporządzenia można znaleźć informację o zróżnicowaniu opłat w innych krajach europejskich, jednak kaucja średnio waha się w granicach od 0,07 do 0,25 euro, jednak najczęstszą wysokością kaucji jest kwota ok. 0,10 euro, co odpowiada właśnie kwocie 0,50 zł.
Kto ma obowiązek zbiórki?
Puste opakowania będzie można oddać do sklepu, aby odzyskać wcześniej zapłaconą kaucję. Duże placówki handlowe, o powierzchni powyżej 200 m2, będą w tym celu musiały odbierać puste opakowania. Pozostałe placówki handlowe (o mniejszej powierzchni) będą mogły przystąpić do systemu i odbierać opakowania objęte kaucją na zasadzie dobrowolności. Co istotne, o ile kaucja będzie pobierana w każdym sklepie, to o jej zwrot klienci będą mogli ubiegać się jedynie w sklepach objętych systemem kaucyjnym. Pieniądze będzie można odebrać przy kasie lub za pomocą tzw. „recyklomatów”, o ile zostaną zainstalowane w sklepach. System kaucyjny nie będzie wymagał dysponowania paragonem, co ułatwi zwrot i zmobilizuje do pozbycia się butelek w ten właśnie sposób. Na kaucji, która nie zostanie odebrana, przedsiębiorcy nie będą zarabiać, bowiem będzie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.
Co to oznacza dla branży HoReCa?
Idea systemu kaucyjnego w gastronomii głównie zakłada ograniczenie ilości odpadów jednorazowych, lądujących ostatecznie w koszu na śmieci. Lokale gastronomiczne, hotele czy inne podmioty z branży HoReCa w związku z nowelizacją ustawy będą musiały doliczać kaucję do napojów zamawianych z opcją na wynos lub z dostawą, właśnie po to, aby zamiast wyrzucania pustej butelki klient mógł ją do restauratora zwrócić. Raczej unikniemy sytuacji doliczenia kaucji za butelkę wody, zamówionej do obiadu spożywanego w restauracji na miejscu. Natomiast do rozważenia pozostają realne problemy „techniczne” z kontrolą sytuacji takich jak wyniesienie na zewnątrz przez klienta zamówionego na miejscu napoju. Wydaje się jednak, że pozostały po pandemii COVID-19 trend zamawiania jedzenia na wynos spowoduje, iż ostatecznie ustawodawca będzie musiał rozszerzyć krąg podmiotów obowiązanych do naliczania kaucji również na przedsiębiorców z branży gastronomicznej i hotelarskiej, co zakończy się doliczaniem kaucji do każdego rachunku.
Nadto wyzwaniem może się okazać konieczność magazynowania pustych butelek i puszek do momentu ich odbioru przez dystrybutora bądź zwrotu do hurtowni. Będzie to wymagało stworzenia dodatkowej przestrzeni, pozwalającej na zbieranie, czyszczenie i przechowywanie pustych opakowań, co wymagać będzie także przeprowadzenia odpowiednich szkoleń personelu.
Oprócz aspektów ekologicznych, wprowadzenie tego systemu może pozytywnie wpłynąć na wizerunek marki, zaangażowanie klientów i przyciągnięcie osób, dla których ważne są kwestie ekologiczne. Zwracanie pustych opakowań i otrzymywanie zwrotu kaucji będzie aktem współodpowiedzialności w walce z problematyką odpadów i może zjednać coraz bardziej świadomych konsumentów. Z pewnością pozytywnie wpłynie to na zacieśnianie społeczności lokalnych.
Miejmy nadzieję, że Polsce uda się osiągnąć poziom odzyskania odpadów na poziomie takim jak np. w Niemczech, tj. 97%. Co prawda u naszych sąsiadów system kaucyjny ma już 20 lat, ale liczyć należy, że w związku z coraz większą świadomością proekologiczną Polaków, dużo szybciej zauważymy niekwestionowane zalety wprowadzanych w przyszłym roku rozwiązań.
Katarzyna Kalinowska
Prawnik
Kancelaria Adwokata i Doradcy Restrukturyzacyjnego Paweł Lewandowski
kancelaria@lewandowskikancelaria.pl
Oprac. red.
