Zagadnienie autorskich praw majątkowych nie powinno być obce dla przedsiębiorców z branży gastronomicznej. Z kwestią tą spotkają się między innymi przy projektowaniu logo lokalu czy przy zamawianiu zdjęć do menu oraz innych folderów. Należy pamiętać, że przepisy regulujące uprawnienia stron umów dotyczących praw autorskich czy udzielenia licencji chronią przede wszystkim interesy majątkowe twórców. W związku z tym, z punktu widzenia przedsiębiorcy, niezwykle ważne jest skonstruowanie dobrej umowy.
Do nabycia autorskich praw majątkowych niezbędne jest zawarcie odpowiednio skonstruowanej umowy pomiędzy podmiotem, któremu te prawa przysługują, a tym, który jest zainteresowany ich nabyciem lub korzystaniem z utworu w określonym zakresie. Możemy wyróżnić dwa rodzaje umów dotyczących praw autorskich: umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz umowa o korzystanie z utworu, czyli o tzw. licencję. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych oznacza, że twórca ostatecznie zbywa przysługujące mu prawa autorskie majątkowe. Umowę tę można porównać do umowy sprzedaży, po jej zawarciu jedynym podmiotem uprawnionym do korzystania z rzeczy/utworu jest nabywca autorskich praw majątkowych. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności i ma charakter ostateczny i nieodwołalny (możliwość odstąpienia od umowy istnieje jedynie wyjątkowo). Twórca korzysta nadal z autorskich praw osobistych, które są niezbywalne (np. prawa do oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem twórcy).
Licencja jest natomiast zgodą udzieloną przez twórcę dla innego podmiotu do korzystania z utworu. Autorskie prawa majątkowe w tym wypadku nadal pozostają przy twórcy czyli licencjodawcy. Umowa ta może zostać wypowiedziana i dlatego powinna być postrzegana jako bardziej ryzykowna dla licencjobiorcy, czyli podmiotu uzyskującego upoważnienie do korzystania z utworu. Istnieje licencja wyłączna i niewyłączna. Pierwsza oznacza wyłączność na korzystnie z utworu w określony sposób i wykluczenie możliwości upoważnienia innych osób do korzystania z utworu przez samego twórcę, druga zaś, iż twórca licencji może udzielić również innym osobom. Umowa na licencję wyłączną wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, a umowa na licencję niewyłączną nie wymaga żadnej szczególnej formy.
W każdym z powyższych rodzajów umów niezbędne jest wskazanie pól eksploatacji, czyli dostępnych, odrębnych form korzystania z utworu. Jedynie w tym ściśle wskazanym w umowie zakresie dochodzi do zbycia praw lub udzielenia licencji do korzystania z utworu w oznaczonym miejscu i czasie. Co więcej, pola eksploatacji mogą być wskazane jedynie z tych istniejących i znanych w chwili zawierania umowy. Nie można zawrzeć umowy z ogólnym wskazaniem, iż dotyczy ona: „wszystkich znanych pól eksploatacji”. Obecnie najbardziej popularne są pola eksploatacji dotyczące mediów cyfrowych, w tym Internetu. Pole to ujęte jest jako „publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”. W ustawie nie znajdziemy zamkniętego katalogu możliwych do wykorzystania pól eksploatacji, a jedynie ich przykłady. Jest to związane między innymi z tym, że technika ciągle się rozwija i ciężko jest przewidzieć wszystkie nowe możliwości i to w wielu odrębnych dziedzinach.
Warto też pamiętać, że nie jest możliwe zawarcie jednej umowy dotyczącej wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy powstałych w przyszłości.
Generalnie umowy wskazane powyżej są odpłatne, a twórcy należne jest wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji, chyba że w umowie zastrzeżono inaczej.
Nie należy również zapominać, iż naruszenie autorskich praw majątkowych niezależne jest od winy. Naruszenie praw autorskich będzie więc miało miejsce również wówczas, gdy nie mieliśmy świadomości, że naruszamy czyjeś autorskie prawa majątkowe do utworu.
Prawo do wizerunku nie zostało zdefiniowane w prawie. Wizerunek oznacza jednak czyjąś podobiznę na rysunku, obrazie, zdjęciu itp., a także sposób w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana. Prawo do wizerunku chronią obowiązujące przepisy prawa autorskiego oraz również przepisy kodeksu cywilnego dotyczące dóbr osobistych.
Aby móc legalnie rozpowszechniać czyjś wizerunek, np. na fotografii reklamowej, konieczne jest uzyskanie zgody tej osoby na taki właśnie sposób eksploatacji jej wizerunku. Zezwolenie nie jest wymagane w przypadku, gdy: dana osoba otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie; jest to wizerunek osoby powszechnie znanej przedstawianej w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych; wizerunek prezentuje osobę stanowiącą jedynie szczegół w całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Jednakże powyższy wyjątek należy stosować ostrożnie. W praktyce nie będzie on dotyczył zdjęć/grafik z wykorzystaniem modela/modelki.
Wykorzystanie wizerunku bez zgody osoby, która została na nim umieszczona wiąże się z negatywnymi konsekwencjami związanymi z odpowiedzialnością za naruszenie wizerunku i roszczeniami odszkodowawczymi.
Należy więc pamiętać, że nabycie praw lub upoważnienia od twórcy utworu np. fotografa nie zwalnia nas od nabycia zgody od osoby uwiecznionej np. na fotografii w zakresie upoważnienia do rozpowszechniania jej wizerunku w określony sposób. Zawierając umowę z fotografem czy też grafikiem nie nabywamy tym samym praw do rozpowszechniania wizerunku osoby, której wizerunek wykorzystany jest w utworze. Warto o tym pamiętać, ażeby nie narazić się na zarzut naruszenia prawa autorskiego albo dóbr osobistych. Wszystkie powyższe kwestie ściśle związane są z prowadzeniem współczesnego lokalu gastronomicznego.
Większość z nich posiada bowiem oficjalne strony internetowe, portale społecznościowe czy jest organizatorem konkursów, z których prowadzona jest relacja fotograficzna, czy prezentowane są prace konkursowe. Od tematu praw autorskich, licencji do korzystania z utworu czy prawa do wizerunku nie uda się więc nikomu uciec.
Izabela Wardaszko
aplikant radcowski
